Βρυζάκης, Θεόδωρος

(Θήβα 1814 – Μόναχο 1878). Ζωγράφος. Μεγάλωσε στο Καποδιστριακό ορφανοτροφείο της Αίγινας μετά τον απαγχονισμό του πατέρα του από τους Τούρκους κατά την Επανάσταση του 1821. Φοίτησε στο Σχολείο των Τεχνών (τη μετέπειτα Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών) στην Αθήνα και αργότερα στην Ακαδημία του Μονάχου με καθηγητή τον Πέτερ φον Ες. Εγκαταστάθηκε και εργάστηκε στο Μόναχο. Το 1848 επέστρεψε για δύο χρόνια στην Ελλάδα για να μελετήσει εκ του φυσικού τις θέσεις των ιστορικών γεγονότων της Ελληνικής Επανάστασης, τις μορφές των αγωνιστών, τις στολές και τις ενδυμασίες, στοιχεία που χρησιμοποίησε στους πίνακές του. Στην Παγκόσμια Έκθεση της Βιέννης, το 1853, το έργο του Ο Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός υψώνει τη σημαία της Ελευθερίας (1851, Νέα Πινακοθήκη Μονάχου) τιμήθηκε με χρυσό βραβείο. Ο Β. είναι ο πρώτος Έλληνας ζωγράφος του 19ου αι. που δημιούργησε στο εξωτερικό ιστορικούς πίνακες εμπνευσμένους από την Ελληνική Επανάσταση. Η θεματογραφία του δεν περιλαμβάνει συνήθως σκηνές μαχών, αλλά επισημαίνει σκηνές πατριωτικής έξαρσης (Η ευλογία της σημαίας της ελευθερίας στην Αγία Λαύρα, Εθνική Πινακοθήκη Αθηνών), αυτοθυσίας των Ελλήνων (Η θυσία του Καψάλη, Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο Αθηνών), τραγικών συνεπειών του πολέμου (Ανάπηρος αγωνιστής στο Ναύπλιο, 1850, Εθνική Πινακοθήκη Αθηνών), προετοιμασίας μαχών (Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη, 1855, Εθνική Πινακοθήκη) κ.ά. Οι μεγάλες συνθέσεις του αναπτύσσονται κατά κανόνα σε τριγωνική διάταξη και κορυφώνονται στη μορφή του πρωταγωνιστή σχεδόν στο κέντρο του πίνακα. Τα υπόλοιπα πρόσωπα, συγκεντρωμένα σε ομάδες, κατανέμονται στις πλάγιες πλευρές του συνθετικού τριγώνου. Οι κινήσεις και οι χειρονομίες, συμβατικές στα παλαιότερα έργα του, χάνουν με την πάροδο του χρόνου τον αρχικό στόμφο τους και γίνονται φυσικότερες· το ίδιο εξάλλου και οι φυσιογνωμίες. Μολονότι ο Β. ακολουθεί τα διδάγματα του Πέτερ φον Ες και το πνεύμα εξιδανίκευσης του περιβάλλοντός του, απομακρύνεται από το ρητορικό ύφος του δασκάλου του. Οι πίνακές του μαρτυρούν με την επιλογή των θεμάτων την έρευνα των εικονογραφικών δεδομένων και την επιμονή σε ορισμένα λεπτομερειακά στοιχεία, την αληθινή συγκίνηση του καλλιτέχνη για τα γεγονότα του Αγώνα και την προσπάθειά του να τα αποδώσει όσο το δυνατόν πιο πιστά. Με τη διαθήκη του, κληροδότησε τα έργα του στο κράτος. Η παραγωγή του Β. ήταν σημαντική. Στους πιο γνωστούς πίνακές του συγκαταλέγονται ακόμα: Προσωπογραφία αγωνιστή (1838), Παρηγορία (1847), Αποχαιρετισμός στο Σούνιο (1863) (και τα τρία βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη), Υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι (Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο Αθηνών), Έξοδος του Μεσολογγίου, Σύσκεψη των οπλαρχηγών του Μωρηά πριν από τη μάχη των Δερβενακίων κ.ά. Η «Παρηγορία» (1847), έργο του Θεόδωρου Βρυζάκη, ο οποίος υπήρξε ο πρώτος Έλληνας ζωγράφος του 19ου αι. που δημιούργησε στο εξωτερικό πίνακες εμπνευσμένους από την Ελληνική Επανάσταση (Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα· φωτ. Μ. Σκιαδαρέση).